काठमाडौं । आकाश प्रेमीहरूका लागि यो वर्षको सेप्टेम्बर महिना विशेष महत्व बोकेको छ । किनभने, यही महिना एक अद्वितीय खगोलीय दृश्य देखिने भएको छ—‘पूर्ण चन्द्रग्रहण’ अर्थात् रक्तचन्द्र । यो दुर्लभ घटना नेपाली समयअनुसार २०२५ सेप्टेम्बर ७ ९भदौ २२० को राति देखिन सुरु भई सेप्टेम्बर ८ ९भदौ २३० को बिहानसम्म रहनेछ ।
कस्तो देखिन्छ रक्तचन्द्र ?
पूर्ण चन्द्रग्रहणलाई सामान्यतया ‘रक्तचन्द्र’ ९द्ययियम ःययल० पनि भनिन्छ । जब चन्द्रमा पृथ्वीको पूर्ण छायामा प्रवेश गर्छ, त्यो बेला चन्द्रमा हराएर कालो हुने होइन, बरु गहिरो रातो वा ताम्रवर्णी बन्छ । यो रंग परिवर्तन पृथ्वीको वायुमण्डलले सूर्यको प्रकाशलाई छनोट गर्दै चन्द्रमा तर्फ पठाउँदा हुने प्राकृतिक प्रक्रिया हो । वायुमण्डलले निलो प्रकाशलाई बढी छरिदिन्छ भने रातो प्रकाश बाङ्गिँदै चन्द्रमासम्म पुग्छ । त्यसैले चन्द्रग्रहणको बेला चन्द्रमा रक्तिम देखिन्छ ।
यो दृश्य सूर्यास्तको बेला आकाश रातो देखिनुको कारणसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । नामले ‘रक्तचन्द्र’ भने पनि यसले रगतसँग कुनै सम्बन्ध राख्दैन । यो त प्रकृतिले प्रस्तुत गरेको अनौठो र मोहक कला हो ।
कहिले, कहाँ देखिन्छ ?
बीबीसी स्काई एट नाइट म्यागजिनका अनुसार, ७ सेप्टेम्बरको राति ८ः४३ बजे चन्द्रग्रहण सुरु हुनेछ र ८ सेप्टेम्बर बिहान २ः१० बजेसम्म रहनेछ । पूर्ण ग्रहण भने राति १०ः४५ बजे सुरु भई मध्यरात १२ः०७ बजेसम्म चल्नेछ ।
यसरी हेर्दा, यो पूर्ण ग्रहण ८२ मिनेट लामो हुनेछ, जुन हालका वर्षहरूमा देखिएका सबैभन्दा लामो पूर्ण चन्द्रग्रहणहरूमध्ये एक हो । भारत, चीन, रुस, पश्चिमी अस्ट्रेलिया, पूर्वी अफ्रिका र मध्य एसियाका धेरै भागबाट यो ग्रहण खुला आँखाले सजिलै देख्न सकिनेछ । नेपालमा पनि आकाश सफा भएमा यो दृश्य स्पष्ट रूपमा देखिनेछ ।
अझ रोचक कुरा के छ भने यो ग्रहण चन्द्रमा पृथ्वीको सबैभन्दा नजिकको बिन्दुमा पुग्नुभन्दा अलिकति अघि हुने भएकाले चन्द्रमा सामान्यभन्दा ठूलो देखिनेछ । यसले ग्रहणको दृश्यलाई अझ मनमोहक बनाउनेछ ।
किन भनिन्छ ‘मकै चन्द्र ग्रहण’ ?
पश्चिमी परम्पराअनुसार, हरेक पूर्णिमालाई त्यतिबेलाको मौसम वा कृषि कार्यसँग जोडिएको उपनाम दिइन्छ । जस्तै, फेब्रुअरीको पूर्णिमालाई ‘हिउँ चन्द्र’, जुनको पूर्णिमालाई ‘स्ट्रबेरी चन्द्र’ भनिन्छ ।
त्यस्तै, सेप्टेम्बरको पूर्णिमालाई ‘मकै चन्द्र’ भनिन्छ, किनभने यो महिना मकै भित्र्याउने समयसँग मेल खान्छ । यस पटकको सेप्टेम्बरमा पर्ने पूर्णिमालाई ‘मकै चन्द्र’ भनिँदै आएको छ । तर, यस वर्ष यो पूर्णिमामा चन्द्रग्रहण पनि पर्नु अर्को विशेषता हो । यसैले यसलाई ‘मकै चन्द्र ग्रहण’ भनिएको हो ।
विज्ञान र परम्पराको संगम
‘मकै चन्द्र ग्रहण’ केवल एउटा खगोलीय घटना मात्र होइन, यसले परम्परा र विज्ञानलाई एउटै आकाशमुनि जोड्छ । मकै भित्र्याउने परम्परागत समयसँगै चन्द्रमाको रक्तिम छायाँले यसलाई थप अनौठो बनाइदिएको छ ।
आकाश अवलोकनकर्ताका लागि यो ग्रहण एक अद्भुत अनुभव हुनेछ । यो रात केवल पूर्णिमाको चन्द्र हेर्ने अवसर मात्र होइन, प्रकृतिको सबैभन्दा सुन्दर र आकर्षक खगोलीय प्रदर्शनहरूमध्ये एक हेर्ने सौभाग्य हुनेछ ।
त्यसैले, यदि आकाश सफा भयो भने, भदौ २२ गतेको रात तपाईंलाई ‘मकै रक्तचन्द्र ग्रहण’को अद्वितीय दृश्य हेर्ने अवसर मिल्नेछ ।
